Szczegóły
Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2004-2007
Odsłon: 1961
POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN
(WARSZAWA, 20 X 2005)


Posiedzenie rozpoczął przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych prof. S. Waltoś. Merytoryczną część posiedzenia wypełniła dyskusja nad referatem prof. dr hab. A. Zielińskiego na temat: „Konstytucyjny standard instancyjności w postępowaniu sądowym”.
Referent sformułował tezę, iż obecny standard instancyjności wynikający z art. 176 ust. 1 Konstytucji został ustanowiony zbyt wysoko względem potrzeb, co prowadzi do konieczności racjonalizacji tego wzorca konstytucyjnego w orzecznictwie sądowym oraz w wypowiedziach niektórych przedstawicieli doktryny. Powołał się jednocześnie na standardy międzynarodowe, które nie nakładają obowiązku dwuinstancyjności postępowania we wszystkich sprawach. Podkreślił, iż wieloinstancyjność stwarza lepsze warunki wydania trafnego orzeczenia, ale może także stanowić czynnik powodujący przewlekłość postępowania.
A. Zieliński w szczegółowy sposób omówił relacje, jakie zachodzą pomiędzy art. 78 oraz art. 176 ust. 1 Konstytucji. Na tym tle referent przedstawił także zagadnienie prawa do sądu, które w jego ocenie ma charakter jednolity. Wyraził pogląd, iż możliwość zastosowania określonych środków zaskarżenia przesądza o ścisłym powiązaniu zagadnienia instancyjności z prawem wyrażonym w art. 45 ust. 1 Konstytucji. Zwrócił jednocześnie uwagę na szereg czynników, takich jak np. nadmierny formalizm, konieczność wnoszenia opłat lub tzw. przymus adwokacki, które znacznie ograniczają dostęp do środków zaskarżenia.
W dyskusji udział wzięli profesorowie (wg kolejności zabieranego głosu): J. Borkowski, E. Łętowska, E. Ochendowski, M. Wyrzykowski, T. Ereciński, S. Waltoś oraz A. Zieliński.
J. Borkowski podkreślił, iż skarga kasacyjna od orzeczeń wydanych w drugiej instancji ma w postępowaniu administracyjnym charakter wyjątkowy. Przysługuje jedynie w sytuacji, kiedy strona nie miała możliwości merytorycznej weryfikacji rozstrzygnięcia wydanego w pierwszej instancji. Zwrócił także uwagę na różnice, jakie zachodzą przy ocenie zagadnienia instancyjności na gruncie procedury cywilnej i administracyjnej.
E. Łętowska odniosła się do problemu racjonalizacji postanowień konstytucyjnych w praktyce orzeczniczej Trybunału Konstytucyjnego. Zwróciła uwagę, iż wykładnia przepisów dotyczących zagadnienia instancyjności nie powinna opierać się wyłącznie na metodzie formalno-dogmatycznej. Ma ona prowadzić do umacniania zaufania obywateli do wymiaru sprawiedliwości w oparciu o postulat rzetelności postępowania. Realizacja tego postulatu wymaga stworzenia takich warunków, w których każda sprawa będzie przynajmniej raz rozpatrzona przez sąd, a każde rozstrzygnięcie sądowe będzie podlegało kontroli. Bardzo istotnym elementem jest także zasada wyłączenia sędziego, wykluczająca dopuszczalność weryfikacji orzeczeń przez tych sędziów, którzy brali udział w rozpatrywaniu danej sprawy na wcześniejszym etapie postępowania.
E. Ochendowski podzielił pogląd o wyjątkowym charakterze skargi kasacyjnej i nawiązał do stanu prawnego sprzed wejścia w życie przepisów o dwuinstancyjnym postępowaniu przed sądami administracyjnymi. Zwrócił uwagę na obowiązujące wówczas regulacje, ograniczające prowadzenie postępowania w drugiej instancji w sprawach należących do kompetencji samorządu terytorialnego.
M. Wyrzykowski przyznał, iż relacje zachodzące pomiędzy niektórymi normami konstytucyjnym mogą stanowić przedmiot krytycznej refleksji. Zwrócił jednak uwagę, iż konstrukcje prawne niebudzące wątpliwości od strony ich konstrukcji dogmatycznej, podlegają często odmiennej ocenie w procesie orzekania. Trybunał Konstytucyjny musi unikać sytuacji, w których skutki jego orzeczenia stałyby się bardziej niekonstytucyjne, niż akt normatywny podlegający kontroli. Właściwy odbiór społeczny rozstrzygnięć Trybunału uzależniony jest natomiast od rzetelności przedstawionej argumentacji. Nie wykluczył jednak, iż przedstawienie nazbyt szczegółowego uzasadnienia mogłoby prowadzić do zmniejszenia wagi argumentacji zastosowanej przez Trybunał.
T. Ereciński zauważył, iż na gruncie obecnych regulacji konstytucyjnych nie można wyjaśnić pojęcia drugiej instancji oraz określić jej podstawowych cech. Podobne trudności powstają także w obrębie obowiązujących procedur. Wzmacnianie zaufania do wymiaru sprawiedliwości w oparciu o zasadę rzetelności postępowania należy do zadań sądu pierwszej instancji. Szereg problemów w tym zakresie wynika z braku dostatecznego przygotowania kadry sędziowskiej oraz istniejącego modelu kariery w tym zawodzie. Negatywnie ocenił postulaty ograniczenia zasad tzw. przymusu adwokackiego. Jego zdaniem zapewnienie prawa do sądu powinno polegać na stworzeniu warunków uczestnictwa w postępowaniu tym obywatelom, którzy nie dysponują odpowiednimi środkami finansowymi. Zwrócił także uwagę, iż brak konstytucyjnej podstawy funkcjonowania mediacji oraz sądownictwa polubownego, uniemożliwia dokonywanie przez sądy powszechne i administracyjne merytorycznej kontroli orzeczeń wydawanych w postępowaniu arbitrażowym. Kontrola ta ogranicza się jedynie do oceny, czy w danym przypadku zachowane zostały podstawowe zasady postępowania arbitrażowego.
S. Waltoś zgodził się, iż konstytucyjny standard instancyjności został ustanowiony zbyt wysoko względem potrzeb oraz zobowiązań międzynarodowych. Jego zdaniem regulacja zawarta w art. 78 Konstytucji stanowi dostateczną gwarancję proceduralną, zapewniającą stronom postępowania prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji wydanych w pierwszej instancji. Jak zauważył, obowiązujący system instancyjny nie ma charakteru całościowej regulacji i pozbawiony jest spójnego modelu postępowania odwoławczego. Wynika to z negatywnej oceny sposobu rozstrzygania spraw przez sądy pierwszej instancji, a co za tym idzie, wprowadzaniem kolejnych środków kontroli instancyjnej. Proces ten związany jest także z obecnym systemem rekrutacji, kształcenia oraz awansu zawodowego sędziów i asesorów sądowych. Na gruncie procedury karnej wskazał jednocześnie na istnienie takich regulacji, które w miejsce instancyjnego postępowania odwoławczego dopuszczają poziomą kontrolę rozstrzygnięć sądowych. Mimo przedstawianych w doktrynie uwag krytycznych, negatywnie odniósł się jednak do postulatów zmiany obecnych uregulowań konstytucyjnych dotyczących instancyjności postępowania.
W podsumowaniu dyskusji A. Zieliński stwierdził, iż zbytnie rozbudowanie systemu instancyjnego może powodować przewlekłość postępowań sądowych. Nie oznacza to jednak konieczności natychmiastowej rewizji istniejących regulacji konstytucyjnych. Zwrócił jednocześnie uwagę na potrzebę szerszego spojrzenia na problem instancyjności postępowania, bez ograniczania się do analizy tego zagadnienia wyłącznie na gruncie poszczególnych procedur.
W końcowej części posiedzenia poruszono szereg bieżących spraw organizacyjnych. KNP PAN jednomyślnie zarekomendował przedłożenie komisji konkursowej wniosku, o przyznanie nagrody naukowej im. L. Petrażyckiego dla Pani prof. M. Melezini, za nagrodzoną już w konkursie „Państwa i Prawa”, książkę „Punitywność wymiaru sprawiedliwości karnej w Polsce w XX wieku”. Zdecydowano także o przekazaniu do dalszego postępowania konkursowego publikacji Pana I. Kamińskiego pt. „Słuszność w prawie”.
Przewodniczący KNP przedstawił obecnym na posiedzeniu przesłaną Komitetowi informację Prezesa Rady Ministrów dotyczącą obciążenia podatkiem od towarów i usług wynagrodzeń otrzymywanych za wykonane ekspertyzy i wydane opinie sądowe przez biegłych na zlecenie sądów. Poinformował także, iż w dniach 27-29 września br. odbyła się w Lublinie konferencja pt. „Dziedzictwo naukowe prof. Makarewicza”, której współorganizatorem był Komitet Nauk Prawnych.
Kolejne posiedzenie Komitetu Nauk Prawnych przewidziane jest w marcu.



Marcin Stębelski
Marek Zubik

Szczegóły
Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2004-2007
Odsłon: 1811

POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN
(WARSZAWA, 2 III 2006)

Posiedzenie rozpoczął przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych prof. S. Waltoś, przedstawiając zebranym szczegółowy program spotkania. Merytoryczną część posiedzenia wypełniła dyskusja nad referatem prof. dr hab. W. Kowalskiego: „Nabycie dzieła sztuki od osoby nieuprawnionej”.
W. Kowalski przedstawił generalne zasady dotyczące nabycia rzeczy ruchomych od osoby nieuprawnionej i obowiązujące w tym zakresie trzy podstawowe koncepcje. Rozwiązania przyjęte w tym zakresie w wybranych państwach europejskich polegają z jednej strony na zapewnieniu silnej ochrony nabywcy rzeczy ruchomej, z drugiej zaś przyznają pierwszeństwo prawom właściciela. Istnieje także model pośredni, właściwy prawu francuskiemu, dopuszczający warunkowe nabycie rzeczy ruchomej od nieuprawnionego.
Referent wyraził pogląd, iż nie jest możliwe sformułowanie jednoznacznej definicji pojęcia dóbr kultury. Zwrócił uwagę na szczególne regulacje, które wyłączają stosowanie ogólnych zasad nabywania rzeczy ruchomych w przypadku dóbr kultury pozostających w domenie publicznej i przeznaczonych do publicznego użytku.
W referacie wyrażono tezę, iż polskie prawo nie chroni w dostatecznym stopniu praw właścicieli dóbr kultury. Regulacje nie zawierają przepisów, pozwalających na wyłączenie ogólnych zasad obrotu określonych w art. 169 kodeksu cywilnego, względem niektórych dzieł sztuki. Dobra kultury stanowiące własność Skarbu Państw powinny podlegać ochronie na zasadzie res extra comercium. Ograniczenia ogólnych zasad dotyczących obrotu powinny odnosić się również do dóbr prywatnych nieujawnionych w rejestrze oraz dóbr kultury należących do niepaństwowych zbiorów publicznych.
W dyskusji udział wzięli profesorowie (wg kolejności zabieranego głosu): E. Łętowska, P. Winczorek, J. Boć, J. Jabłońska-Bonca, M. Pazdan, L. Kubicki, A. Zieliński oraz S. Waltoś.
E. Łętowska zauważyła, iż efektywna ochrona dóbr kultury stanowiących integralną część nieruchomości wymaga przyjęcia regulacji, które będą określały sposób wprowadzenia takich dóbr do obrotu. Jedynie zastosowanie odpowiednich ograniczeń w tym zakresie pozwoli skutecznie zapobiegać dewastacjom nieruchomości dokonywanym w celu uzyskiwania zabytkowych przedmiotów.
P. Winczorek odniósł się do problemu dóbr kultury, które zostały przejęte w trakcie działań zbrojnych i określane są mianem zdobyczy wojennych. Trudno niekiedy stwierdzić, czy tego rodzaju przedmioty funkcjonujące w obrocie należy traktować jako skradzione, czy też przypisywać im inny status. Poważne wątpliwości dotyczą także wskazania strony uprawnionej do żądania zwrotu takich dóbr kultury.
J. Boć wyraził wątpliwość co do obecnego standardu ustalania właściwości sądów, zajmujących się rozpatrywaniem sporów międzypaństwowych dotyczących dóbr kultury.
J. Jabłońska-Bonca zwróciła uwagę, iż w obecnym stanie prawnym brak jest odpowiednich środków ochrony dla nabywców dokonujących zakupu dóbr kultury za pośrednictwem aukcji przeznaczonych dla nieograniczonego kręgu uczestników. Może to rodzić szereg problemów praktycznych związanych z zawieraniem transakcji w formie elektronicznej.
M. Pazdan podzielił pogląd o konieczności nowelizacji obowiązującego art. 169 kodeksu cywilnego. Podkreślił jednocześnie, iż ewentualne zmiany tego przepisu powinny utrzymywać właściwy stopień równowagi pomiędzy ochroną właściciela a postulatem zapewnienia odpowiedniego bezpieczeństwa obrotu. Opowiedział się za wprowadzeniem regulacji dopuszczających nabycie w dobrej wierze skradzionych dóbr kultury i uczynienia ich przedmiotem swobodnego obrotu. Za celowe uznał także rozważenie pomysłu wyłączenia stosowania art. 169 § 1 k.c. w stosunku do tej kategorii przedmiotów. Zwrócił uwagę, iż problematyka nabywania dzieł sztuki od osób nieuprawnionych podlega także ocenie z punktu widzenia podstawowych zasad prawa prywatnego międzynarodowego. Projekt nowej ustawy o prawie prywatnym międzynarodowym przewiduje wprowadzenie środków ochrony właścicieli dóbr kultury wedle porządku prawnego państwa, na obszarze którego dana rzecz się znajduje.
L. Kubicki przywołał przykład stwierdzenia tytułu własności dzieła sztuki na podstawie dekretu o majątkach opuszczonych i poniemieckich. W postępowaniu toczącym się przed sądem jednego z państw europejskich, powołanie się na ten akt normatywny okazało się być skutecznym środkiem prawnym.
A. Zieliński stwierdził, iż obowiązujące przepisy o nabywaniu rzeczy ruchomych od osoby nieuprawnionej powodują nadmierne osłabienie prawa własności względem posiadania. Zwrócił uwagę na szeroki zakres regulacji zawartej w art. 169 § 2 kodeksu cywilnego oraz konieczność odmiennej oceny poszczególnych zdarzeń wskazanych w tym przepisie. Jego zdaniem domniemanie dobrej wiary, wynikające z art. 169 § 1 kodeksu cywilnego, powinno być ograniczone w przypadku nabywania rzeczy ruchomych pochodzących z kradzieży. Stosowanie tego domniemania do transakcji zawieranych przez wyspecjalizowane organizacje zajmujące się obrotem dobrami kultury wydaje się całkowicie nieuzasadnione.
S. Waltoś zwrócił uwagę, iż istnieje obecnie wiele metod umożliwiających weryfikację pochodzenia dzieł sztuki. Skłania to osoby odpowiedzialne za ich udostępnianie do bardziej wnikliwej analizy posiadanych zbiorów muzealnych. Podzielił pogląd, iż instytucje prawa publicznego zajmujące się obrotem przedmiotami zabytkowymi nie powinny mieć możliwości powoływania się na dobrą wiarę przy nabywaniu dóbr kultury od osób nieuprawnionych. Przychylił się także do opinii o konieczności szybkiej nowelizacji obowiązującego art. 169 kodeksu cywilnego oraz wyłączeniu z obrotu rzeczy ruchomych zaliczane do zbiorów muzealnych.
W podsumowaniu dyskusji W. Kowalski wyraził nadzieję na wprowadzenie nowych regulacji, które w przypadku nabywania dóbr kultury od osób nieuprawnionych ustanowią wyższy, niż obecnie standard ochrony praw właściciela. Zwrócił uwagę na możliwość zastosowania w tym zakresie konstrukcji prawnych funkcjonujących w innych państwach europejskich. Nie wykluczył także, iż rozwój nowych technologii spowoduje powstanie takich uregulowań, zgodnie z którymi uzyskanie tytułu własności określonych dóbr kultury będzie uzależnione od uprzedniej weryfikacji źródła ich pochodzenia.
W końcowej części posiedzenia poruszono szereg bieżących spraw organizacyjnych. Przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych przedstawił kandydatów do nagrody Prezesa Rady Ministrów w kategorii rozpraw doktorskich oraz za wybitne osiągnięcie naukowe i wybitny dorobek naukowy. Komitet zarekomendował kandydatury w oparciu o sporządzone opinie oraz wypowiedzi powołanych recenzentów.
Kolejne posiedzenie Komitetu Nauk Prawnych przewidziane jest w czerwcu.



Marcin Stębelski
Marek Zubik

Szczegóły
Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2004-2007
Odsłon: 1980
POSIEDZENIE KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN
(WARSZAWA, 1 VI 2006)


Posiedzenie rozpoczął przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych prof. S. Waltoś, przedstawiając zebranym szczegółowy program spotkania. Merytoryczną część posiedzenia wypełniła dyskusja nad referatem prof. dr hab. H. Olszewskiego: „O odchodzeniu od demokracji”.
H. Olszewski podkreślił, iż omówienie najważniejszych problemów związanych z funkcjonowaniem demokracji musi opierać się na przykładach zaczerpniętych z historii. Jak zauważył, niepokój o losy tej formy sprawowania rządów towarzyszył na przestrzeni wieków wszystkim pokoleniom, które stykały się w praktyce z poszczególnymi formami ustroju demokratycznego. Jego zdaniem demokrację należy postrzegać jako pewien dynamiczny model, którego ostateczny kształt trudno jednoznacznie scharakteryzować. Pozwala to na ciągłe powracanie do uniwersalnych i sprawdzonych już wcześniej rozwiązań.
Referent zwrócił uwagę, iż niezbędnym elementem państwa demokratycznego jest odpowiednio wykształcona kultura polityczna i prawna. Odwołując się do myśli antycznej przypomniał jednocześnie o wymogu zachowania wysokich moralnych standardów demokracji oraz konieczności istnienia stałego aparatu kontroli funkcjonariuszy państwa.
Odnosząc się do ogólnych problemów funkcjonowania demokracji oraz niektórych niebezpiecznych tendencji jej rozwoju zwrócił uwagę na znaczenie ustroju opartego o zasadę podziału władz. Nowoczesny kształt takiego systemu rządów posiada nie tylko solidne oparcie w licznych zasadach ustrojowych, ale także stwarza podstawy dla rozwoju modelu społeczeństwa obywatelskiego. Opisując niektóre mankamenty ustroju demokratycznego, przypomniał także o tendencjach do ograniczania rządów prawa oraz rosnącym znaczeniu idei populistycznych w państwach postkomunistycznych. Wynikają one przede wszystkim z pogłębiających się podziałów społecznych oraz utrzymujących się negatywnych postaw, ukształtowanych w warunkach państwa niedemokratycznego. Nie bez znaczenia dla tego procesu jest także nieudolność podmiotów zarządzających państwem oraz brak szerokiej debaty publicznej dotyczącej podstawowych problemów jego funkcjonowania.
W dyskusji udział wzięli profesorowie (wg kolejności zabieranego głosu): J. Borkowski, E. Łętowska, A. Całus, L. Leszczyński, K. Działocha, J. Baszkiewicz, M. Filar, R. Sobański oraz S. Waltoś.
J. Borkowski nawiązał do wypowiedzi profesora Władysława Maliniaka, który w okresie międzywojennym porównywał funkcjonowanie systemu demokratycznego opartego na podziale władz z modelem silnego państwa o charakterze wodzowskim. Stwierdzał on wówczas, iż jednostka posiadająca odpowiednie cechy przywódcze stanowi niezbędną gwarancję właściwego działania demokracji. W dzisiejszych warunkach trudno przyjąć tego typu argumentację, ale może ona skłaniać do dalszych przemyśleń dotyczących społecznej oceny funkcjonowania systemu demokratycznego. Spadek poczucia sprawności tego systemu prowadzi obecnie do prezentowania opinii, zgodnie z którymi demokracja nie pozwala na realizację podstawowych celów państwa. Stanowisko takie może budzić pewne obawy, szczególnie w dzisiejszych warunkach prowadzenia debaty politycznej. Jej kluczowym elementem są bowiem media oraz liczne sondarze opinii publicznej, które mimo coraz mniejszej wiarygodności, stały się bardzo efektywnym mechanizmem manipulacji społecznej.
E. Łętowska zwróciła uwagę na rolę prawników, którzy działając w różnych strukturach naukowych bądź publicznych stanowią ważny składnik społeczeństwa opartego na podziale władz. W swojej działalności powinni zawsze posługiwać się rzetelną argumentacją i prezentować własne opinie w sposób czytelny i zrozumiały, co pozwoli na przestrzeganie podstawowych zasad dyskursu prawniczego. Konieczne jest także dostrzeganie określonego horyzontu czasowego, który determinuje możliwość realizowania celów przez poszczególne organy władzy publicznej. Świadomość funkcjonowania w ściśle wyznaczonych ramach czasowych jest zatem niezbędnym elementem każdej struktury demokratycznej.
A. Całus wskazał na trudności z określeniem granicy, której przekroczenie w procesie odchodzenia od demokracji oznaczałoby przejście do jednego z ustrojów niedemokratycznych. Zwrócił jednocześnie uwagę, iż ścisłe powiązanie struktur państwowych III Rzeczypospolitej z międzynarodowym systemem zależności o charakterze prawno-politycznym, może stanowić istotny czynnik ograniczający niektóre działania osłabiające system demokratyczny. Niezbędne wydaje się także zwiększanie stopnia świadomości politycznej społeczeństwa oraz aktywności obywateli w ramach poszczególnych aktów wyborczych.
L. Leszczyński stwierdził, że proces odchodzenia od demokracji należy rozpatrywać w trzech wymiarach. Pierwszym jest wymiar polityczny, czyli określony plan działań inicjowanych przez aktualną większość parlamentarną. Wymiar społeczny oznacza możliwość przeciwstawienia się projektom politycznym w oparciu o istniejące mechanizmy systemu demokratycznego przede wszystkim na poziomie samorządowym. Wymiar prawniczy odnosi się natomiast do wykorzystania instytucji demokratycznego państwa prawnego oraz systemu prawa stanowionego, jako skutecznych instrumentów mających na celu zapobieganie próbom ograniczania demokracji. Istotną rolę w tym zakresie powinni odgrywać sędziowie, ale jednocześnie trudno uznać, iż dyskurs prawniczy może być wystarczającym środkiem służącym do przeciwstawienia się projektom politycznym. Wynika to przede wszystkim z pozytywistycznego charakteru takiego dyskursu oraz jego ścisłego odniesienia do treści przepisów prawnych.
K. Działocha wyraził opinię, iż w systemie prawa stanowionego proces osłabiania demokracji można skutecznie ograniczać opierając się na postanowieniach Konstytucji. Konieczna jest jednak pełna akceptacja założeń ustawy zasadniczej oraz traktowanie Konstytucji jako rzeczywistej podstawy porządku prawnego w państwie. Orzecznictwo sądów powszechnych oraz Trybunału Konstytucyjnego doprowadziło do ukształtowania się pewnych ram funkcjonowania demokracji parlamentarnej. Pozwala to mówić o stanie równowagi pomiędzy działalnością parlamentu a zasadą państwa prawnego, w tym zasadą konstytucjonalizmu. Trzeba jednak zauważyć, iż tak rozumiana równowaga ulega obecnie poważnemu zachwianiu. Wynika to z nadmiernego podkreślania roli i funkcji parlamentu jako najważniejszego ogniwa systemu demokratycznego w państwie. Skutkiem takiego stanowiska w ramach samego parlamentu jest wykorzystywanie pozycji Marszałka Sejmu oraz trybu ustawodawczego do ograniczania roli mniejszości parlamentarnej. Naruszanie zasady podziału władz przejawia się także w konflikcie między organami władzy ustawodawczej a niektórymi sądami, w tym przede wszystkim sądem konstytucyjnym.
J. Baszkiewicz przypomniał, iż doświadczenia historyczne okresu międzywojennego wskazują na niewielkie szanse rozwoju demokracji w społeczeństwach pozbawionych odpowiednio wysokiej kultury obywatelskiej. Zwrócił także uwagę na opinie, zgodnie z którymi skuteczne rozwiązanie konfliktów zachodzących w systemie demokracji większościowej możliwe jest jedynie poprzez czasowe wykorzystanie elementów demokracji konsensualnej. Sukces tej formy sprawowania władzy wymaga jednak spełnienia szeregu istotnych warunków i jest związany z nasileniem problemów społecznych, które mają zostać rozwiązane. Po pierwsze, grupy społeczne pozostające w konflikcie muszą charakteryzować się poczuciem lojalności wobec wspólnoty. Żadna z tych grup nie może uzyskać nadmiernej przewagi względem pozostałych, a jednocześnie powinny mieć one w swoich szeregach mądrych i powszechnie respektowanych liderów. Konieczne jest także odpowiednie wsparcie ze strony wspólnoty międzynarodowej. Otwarte pozostaje zatem pytanie, czy idea demokracji konsensualnej mogłaby stanowić w przyszłości właściwą alternatywę rozwiązywania politycznych konfliktów w naszym kraju.
M. Filar podkreślił znaczną rolę środowiska prawniczego w sytuacji zagrożenia demokracji. Jego zdaniem prawnicy powinni bardziej aktywnie występować w obronie podstawowych instytucji demokratycznego państwa prawnego i sprzeciwiać się wszelkim próbom osłabiania obecnego modelu sprawowania władzy w państwie.
R. Sobański zwrócił uwagę, iż obawy o los demokracji były zawsze w sposób naturalny związane z jej funkcjonowaniem. Poważnym zagrożeniem dla modelu demokratycznego jest w dzisiejszych warunkach wysoki stopień manipulacji społeczeństwa ze strony mediów. Proces ten, dzięki rosnącym możliwościom technologicznym, osiągnął obecnie skalę globalną. Konieczne wydaje się zatem propagowanie postaw i prezentowanie stanowisk służących wszechstronnemu umacnianiu demokracji.
J. Lang odniósł się do relacji, jaka zachodzi między funkcjonowaniem systemu demokratycznego a społeczno-gospodarczą sytuacją państwa. Zwrócił uwagę na te społeczeństwa, w których sytuacja materialna obywateli prowadzi do ich faktycznego wykluczenia z udziału w życiu politycznym i debacie publicznej. Wówczas poważny spadek frekwencji wyborczej może rodzić uzasadnione wątpliwości, co do demokratycznego charakteru systemu sprawowania władzy w państwie. Innym przejawem zagrożenia demokracji są także przykłady naruszania zasady neutralności światopoglądowej państwa.
S. Waltoś wskazał na przykład efektywnego wykorzystania modelu demokracji konsensualnej do realizacji poszczególnych projektów politycznych w Niemczech. Stwierdził także, iż obecna sytuacja społeczno-gospodarcza w Polsce podważa zasadność opinii sugerujących konieczność umacniania władzy państwowej. Jego zdaniem mamy dzisiaj do czynienia ze zjawiskiem publicznego podważania idei społeczeństwa obywatelskiego oraz ograniczania demokracji wewnątrz partii politycznych. Dominująca pozycja niektórych polityków oraz stale rosnąca siła ich oddziaływania może budzić pewne obawy co do kierunków prowadzenia debaty publicznej.
W podsumowaniu dyskusji H. Olszewski stwierdził, iż należy aktywnie zabiegać o rozwój demokracji przedstawicielskiej, doskonaląc formy i zakres partycypacji społeczeństwa w życiu politycznym oraz toczącej się debacie publicznej. Istotną rolę w tym procesie powinny odgrywać także środowiska prawnicze, wpływając jednocześnie na konieczne zmiany w zakresie funkcjonowania systemu demokratycznego w państwie.
W końcowej części posiedzenia rozważano problemy praktyki ustrojowej, z jaką mamy obecnie do czynienia oraz poruszono bieżące sprawy organizacyjne. Przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych poinformował o organizowanej przez Komitet przy współudziale Trybunału Konstytucyjnego. Konferencja odbędzie się w drugiej połowie października 2006 r. w Warszawie.
Kolejne posiedzenie Komitetu Nauk Prawnych przewidziane jest w październiku bieżącego roku.



Marcin Stębelski
Marek Zubik

Szczegóły
Kategoria: Sprawozdania z kadencji 2004-2007
Odsłon: 1616
POSIEDZENIE PREZYDIUM ORAZ KOMITETU NAUK PRAWNYCH PAN
(WARSZAWA, 15 III 2007)

Posiedzenie rozpoczął przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych prof. S. Waltoś. Merytoryczną część posiedzenia wypełniła dyskusja nad referatem prof. J. Jończyka: „Ochrona zdrowia”. Obszerne tezy tego referatu zaprezentował sekretarz Komitetu Nauk Prawnych prof. M. Zubik.

W dyskusji udział wzięli (wg kolejności zabieranego głosu): T. Tołłoczko, K. Radziwiłł, L. Wdowiak, E. Łętowska, A. Zieliński, P. Winczorek, T. Ereciński, M. Zubik oraz S. Waltoś.

T. Tołłoczko odwołując się do swojej wieloletniej praktyki w zawodzie lekarza, zastrzegł, że jego uwagi przyjmują nie prawniczy sposób patrzenia na problemy związane z ochroną zdrowia. Dokonywanie analizy przepisów wyrażających prawo do ochrony zdrowia powinno uwzględniać szerszy kontekst konstytucyjny, w tym także zasadę dobra wspólnego, zasadę demokratycznego państwa prawnego, zasadę sprawiedliwości społecznej oraz zasadę ochrony przyrodzonej i niezbywalnej godności człowieka. Mimo nawiązania w Konstytucji do koncepcji państwa opiekuńczego, proponowane dotąd reformy systemu opieki zdrowotnej pomijały za każdym razem grupę ludzi najuboższych.

K. Radziwiłł zwrócił uwagę na problem realizacji konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia w kontekście niskiej jakości prawa medycznego oraz braku odpowiednich regulacji pozwalających na pełne urzeczywistnianie tego prawa m.in. w sferze ratownictwa medycznego, pomocy kobietom ciężarnym oraz w zakresie opieki lekarskiej w szkołach. Podkreślił, że rolą państwa jest stworzenie odpowiednich regulacji oraz warunków uzyskiwania pomocy medycznej, przy uwzględnieniu możliwości udźwignięcia kosztów udziału obywateli w realizacji tego zadania. Jednocześnie ukształtowanie systemu opieki zdrowotnej nie może powodować zamknięcia dostępu do świadczeń dla tych obywateli, którzy nie są w stanie ponosić żadnych ciężarów finansowych z tego tytułu. Jego zdaniem sformułowany w Konstytucji nakaz ustawowego określenia zakresu świadczeń opieki medycznej powinien polegać na wskazaniu obszarów bądź ustaleniu listy świadczeń gwarantowanych dla każdego obywatela. Nie oznacza to jednak wymogu, aby tego rodzaju świadczenia były udzielane całkowicie bezpłatnie. Rolą ustawodawcy pozostaje określenie odpowiednich warunków świadczenia usług medycznych bez różnicowania stopnia ich jakości. W końcowej części wypowiedzi zwrócił uwagę na ciągły brak odpowiedniego poziomu finansowania polskiego systemu opieki zdrowotnej. Jego zdaniem należy stworzyć warunki, w których obywatele będą mogli samodzielnie dokonywać wyboru niektórych świadczeń medycznych oraz uczestniczyć w ich finansowaniu. Krytycznie ocenił natomiast reformę służby zdrowia i zastąpienie systemu kas chorych przez jeden scentralizowany organ w postaci Narodowego Funduszu Zdrowia.

L. Wdowiak wyraził pogląd, że Konstytucja RP była tworzona bez dokonania głębszej refleksji nad sposobem funkcjonowania systemu ochrony zdrowia w Polsce. Jego zdaniem istotny wpływ na kształtowanie się tego systemu miały natomiast liczne ustawy samorządowe. Odnosząc się do zagadnienia równego dostępu do świadczeń medycznych zwrócił uwagę m.in. na kreowanie przez państwo makroekonomicznej polityki społecznej oraz warunków życia i pracy obywateli. W jego ocenie czynniki te mogą w istotny sposób wpływać na powstawanie nierówności w realizacji powszechnego prawa do ochrony zdrowia.

E. Łętowska zwróciła uwagę na specyficzny charakter regulacji konstytucyjnej. Mimo wyjątkowo szerokiego zakresu przedmiotowego, art. 68 Konstytucji nie może być rozumiany jako przepis, który przyznaje obywatelom określone roszczenia w stosunku do państwa. Podkreśliła, że analiza niektórych rozwiązań ustawowych z punktu widzenia powyższej regulacji konstytucyjnej może w łatwy sposób prowadzić do szeregu wątpliwości. Przypomniała jednak, że orzekanie o niezgodności aktów normatywnych z Konstytucją polega zawsze na ważeniu różnych dóbr, zasad i wartości. Wykładnia ustawy zasadniczej nie może zatem opierać się wyłącznie na literalnym odczytywaniu jej przepisów.

A. Zieliński podkreślił, że art. 68 Konstytucji posługuje się bardzo rozbudowaną terminologią i normuje różne zagadnienia należące do sfery opieki zdrowotnej. Nie należy jednak traktować tego przepisu wyłącznie jako regulacji wyrażającej ideę państwa socjalnego. Oznacza to, że sposób interpretacji art. 68 Konstytucji nie powinien polegać na przeciwstawianiu sobie poszczególnych jego elementów, ale na próbie dokonywania syntezy pojęć. Zwrócił także uwagę na problem realizacji konstytucyjnego prawa do ochrony zdrowia w obliczu nowych form finansowania usług medycznych oraz wprowadzenia zasad konkurencji rynkowej w tej sferze.

P. Winczorek zauważył, że dyskusja na temat rozwiązań konstytucyjnych dotyczących opieki zdrowotnej powinna uwzględniać historyczny kontekst ich wprowadzenia do ustawy zasadniczej. Autorzy obecnych uregulowań musieli bowiem brać pod uwagę ten standard ochrony zdrowia wyznaczony we wcześniejszych przepisach konstytucyjnych. Zwrócił jednocześnie uwagę, że szczególny charakter normatywny Konstytucji ogranicza niekiedy możliwość jej odczytywania jako aktu przyznającego określone uprawnienia jednostkom. Z taką sytuacją mamy do czynienia w przypadku konstytucyjnych postanowień dotyczących ochrony zdrowia. Jego zdaniem nie należy ich traktować jako regulacji wyrażających prawa podmiotowe obywateli, ale jako zadania, które ma realizować państwo w ramach prowadzonej polityki.

T. Ereciński poruszył temat systemu opieki zdrowotnej z perspektywy praktyki sądowej. Zwrócił uwagę na wiele dylematów, z jakimi mają do czynienia sądy, podejmując decyzje o podziale niewielkich środków finansowych przeznaczanych na służbę zdrowia.

M. Zubik wyraził wątpliwość, czy zwiększenie konkurencji pomiędzy jednostkami świadczącymi usługi medyczne oraz podmiotami oferującymi ubezpieczenia zdrowotne oparte wyłącznie o wolnorynkowe kryterium zysku, może przyczynić się do wzrostu jakości oferowanych świadczeń. Jego zdaniem prawo musiałoby przewidywać mechanizmy korygujące takie niepożądane zjawisko.

W podsumowaniu dyskusji S. Waltoś podzielił pogląd, iż podstawowym problemem systemu opieki zdrowotnej jest brak odpowiedniego finansowania. Zwrócił uwagę na dość powszechne przekonanie, że art. 68 Konstytucji przyznaje pacjentom liczne prawa podmiotowe. W jego ocenie jest to jednak przepis, który trafnie odzwierciedla okoliczności procesu tworzenia obecnej Konstytucji. Poprawa trudnej sytuacji w służbie zdrowia powinna opierać się na stopniowej decentralizacji całego systemu opieki zdrowotnej. Równie istotne jest także poszerzanie sektora ubezpieczeń prywatnych oraz różnicowanie usług medycznych oferowanych przez poszczególne zakłady opieki zdrowotnej. Wskazał także na rolę prawników, którzy powinni udzielać profesjonalnej pomocy ekspertom szukającym optymalnych rozwiązań w zakresie funkcjonowania systemu opieki zdrowotnej w Polsce. Zasugerował, aby Komitet Nauk Prawnych przedstawił stanowisko w sprawie poruszonych w dyskusji problemów dotyczących ochrony zdrowia.

W drugiej części posiedzenia rozpatrywano bieżące sprawy organizacyjne. Przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych przedstawił kandydatów do nagrody Prezesa Rady Ministrów w kategorii rozpraw doktorskich oraz za wybitne osiągnięcie naukowe i wybitny dorobek naukowy. Komitet zarekomendował zgłoszone kandydatury w oparciu o sporządzone opinie oraz wypowiedzi powołanych recenzentów. Niezależnie od przedstawionych wniosków Komitet Nauk Prawnych wystąpił także o przyznanie nagrody za wybitne osiągniecie naukowe dla prof. K. Działochy, kierownika zespołu badawczego pt. Podstawowe problemy stosowania Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej.

W końcowej części posiedzenia Przewodniczący Komitetu Nauk Prawnych poinformował uczestników o uchwałach podjętych w trakcie przeprowadzonego wcześniej posiedzenia Prezydium Komitetu, przede wszystkim o ustaleniu szczegółowych zasad przeprowadzenia wyborów KNP na kadencję 2007-2010. Komitet podjął także uchwałę w sprawie powołania Komisji Wyborczej do przeprowadzenia wyborów członków Komitetu Nauk Prawnych. Ustalono, że lista osób posiadających czynne i bierne prawo wyborcze oraz pozostałe dokumenty dotyczące wyborów zostaną niezwłocznie opublikowane na stronie internetowej Komitetu Nauk Prawnych.
Marcin Stębelski
Marek Zubik

Strona 2 z 2